Progress in Brain Research (PBR) یا «پیشرفت در مطالعات مغز» ,

جلد اول (شمارهٔ ۲۲۳) عمدتاً متمرکز بر زیرساختهای عصبی-شناختی درگیر در ایجاد بیماری اعتیاد است و در جلد دوم (شمارهٔ ۲۲۴) بر روشها و مداخلههای علوم اعصاب در آیندهٔ طب اعتیاد تمرکز شده است.

علوم اعصاب که به زبان ساده مطالعهٔ سیستم عصبی است، محققان زیادی از رشتههای متنوع مانند شیمی، علومشناختی، علوم کامپیوتر، مهندسی، زبانشناسی، ریاضی، پزشکی، ژنتیک، فلسفه، فیزیک، روانشناسی و غیره را درگیر کرده است. توسعهٔ فناوریهای تصویربرداری و تحریک عصبی و روشهای محاسباتی در سال-های اخیر، انقلابی در مطالعات علوم اعصاب ایجاد کرده و سرعت پیشرفت این دانش و به تبع آن تعداد مقالات و کتب منتشرشده در این حوزه را به میزان قابل توجهی افزایش داده است. شاید بتوان گفت که معتبرترین «سلسلهکتاب (Book Series)» موجود در حوزهٔ علوم اعصاب (مطالعه پیرامون مغز)، با قدمت بالای ۵۰ سال و ضریب تاثیر (IF) بالای ۵، Progress in Brain Research (PBR) یا «پیشرفت در مطالعات مغز» است. این سلسلهکتاب، توسط انتشارات Elsevier، که یکی از باسابقهترین مجموعهها در انتشار مقالات و کتب در حوزهٔ علوم اعصاب است، به چاپ میرسد. اهداف اصلی این سلسلهکتابها، که از زمان چاپ اولین شمارهٔ آن در سال ۱۹۶۳ میلادی (۱۳۴۱ شمسی)، بدون تغییر باقی ماندهاند، به شرح زیر می-باشند:

- ثبت بهروزترین مطالب در یک موضوع خاص از حوزهٔ علوم اعصاب

- ارائهٔ بهروزترین نتایج تحقیقات انجامشده در این موضوع

- ارائهٔ مسیرهای امیدبخش برای تحقیقات آینده

در طی این سالها جایگاه این سلسلهکتابها، به عنوان یک بستر بسیط برای مستندسازی پیشرفتهای حاضر در تحقیقات مغزی به شدت تثبیت شده است. برخی از شمارههای این سلسلهکتابها، از دل سمپوزیومهای بسیار مهم بینالمللی استخراج شدهاند و در برخی شمارهها از اساتید و متخصصین شناختهشدهٔ حوزه برای نوشتن مقالات اصیل یا مروری دعوت میشود. ویرایش سختگیرانهای که روی این کتابها انجام میشود، تضمینکنندهٔ رضایت تمام مخاطبین فعال در مطالعات مغزی در حوزههای تحقیقاتی و بالینی و با تخصص-های مختلف نوروآناتومی، نوروفیزیولوژی، نوروفارموکولوژی، نوروپاتولوژی، نورولوژی پایه، روانشناسی بیولوژیکی و علوم رفتاری است. تاکنون در طی ۵۲ سال فعالیت این مجموعه، ۲۲۲ جلد کتاب به چاپ رسیده است. دو شمارهٔ آخر این سلسلهکتابها (شمارههای ۲۲۳ و ۲۲۴) متمرکز بر بحث علوم اعصاب در طب اعتیاد بوده و به بررسی دقیق و موشکافانهٔ این موضوع از جنبههای مختلف میپردازند. سردبیران این دو شماره، دکتر حامد اختیاری (رئیس آزمایشگاه عصبیشناختی مرکز ملی مطالعات اعتیاد، دانشگاه علوم پزشکی تهران و عضو هیات علمی پژوهشکدهٔ علومشناختی) و دکتر مارتین پائولوس (استاد دانشگاه کالیفرنیا در سن دیگو و رئیس موسسهٔ مطالعات مغز لوریت در امریکا) میباشند.

اقدامات اولیه برای نگارش این کتاب از مهر ۱۳۹۲ شروع شده است. بعد از اینکه شورای تصمیمگیری PBR، پیشنهاد ارائهشده توسط سردبیران این کتاب را تائید نمود، دعوتنامههائی برای بیش از ۴۰ نفر از اساتید شناختهشدهٔ بینالمللی از ۹۰ دانشگاه و موسسهٔ تحقیقاتی مختلف در ۱۴ کشور دنیا از سمت سردبیران کتاب ارسال شدند و نهایتاً کتابی متشکل از ۳۷ فصل با بیش از ۱۲۰ مولف در دو جلد در مهر ۱۳۹۴ آماده و در اواخر بهمن ۱۳۹۴ به چاپ رسیده و در سطح جهانی توزیع شد. جلد اول (شمارهٔ ۲۲۳) عمدتاً متمرکز بر زیرساختهای عصبی-شناختی درگیر در ایجاد بیماری اعتیاد است و در جلد دوم (شمارهٔ ۲۲۴) بر روشها و مداخلههای علوم اعصاب در آیندهٔ طب اعتیاد تمرکز شده است.

آمارها نشان میدهند که بیش از ۲۴۶ میلیون نفر در سراسر جهان (یعنی بیش از ۵ درصد جمعیت بزرگسال) در سال گذشته از داروهای غیرقانونی استفاده کردهاند. بیش از ده درصد از این افراد به مواد وابسته میشوند و تعداد مرگهای سالیانهٔ مربوط به مواد ۱۸۷ هزار نفر تخمین زده میشود! اعتیاد در جامعهٔ ما نیز یک معضل عمیق طبی- اجتماعی است و بدون شک، طب اعتیاد از معدود حوزههای علمی در کشور است که دارای یک بازار دانش واقعی و تعاملی مابین عرضه و تقاضا است. به کارگیری علوم و فناوریهایشناختی در این حوزه برای بهبود کیفیت زندگی بیماران و توسعهٔ مداخلات پیشگیرانه، درمانی و بازتوانی در طب اعتیاد، جزو اهداف کاربردی و اولویتهای پژوهشی و کاری ستاد راهبری توسعه علوم و فناوریهایشناختی معاونت علمی و فناوری است. با توجه به اهمیت زیاد این موضوع در کشور، ستاد از مطالعات انجامشده در رابطه با شناسائی بهتر ریشههای اعتیاد (در تمام سطوح از مولکولی تا رفتاری-پدیداری) و ارایهٔ راهکارهای مبتنی بر شواهد برای سنجش، پیشگیری، پایش، مدیریت و بازتوانی حمایت میکند. فناوریهایشناختی مختلف، از جمله تصویربرداری عصبی و تحریکات مغزی در ابعاد مختلف طب اعتیاد، از تشخیص تا توانبخشی و درمان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار هستند. به منظور ایجاد زیرساختهای پژوهش در مطالعات تصویربرداری و تحریک مغزی و پردازش انواع دادههای مغزی و ارائه خدمات تخصصی در این حوزهها، آزمایشگاه ملی نقشهبرداری مغز (NBML) با حمایت ستاد توسعهٔ علوم و فناوریهایشناختی تاسیس و تجهیز شده است. این آزمایشگاه، مجهز به یک مجموعه کامل و منحصربهفرد از پیشرفتهترین دستگاههای مختلف تصویر برداری، اندازهگیری، تحریک و تحلیل برای مطالعات نقشهبرداری مغزی است و امید است که بتواند کمک بزرگی برای پژوهشگران این حوزه در کشور باشد.

واقعیت این است که هنوز مداخلات موجود در حوزهٔ اعتیاد، از پیشگیری تا توانبخشی، از نظر کارائی نیاز به تکامل جدی دارند. دانش علوم اعصاب پیشرفت عظیمی در درک فرایندهای عصبی پایه ایجاد کرده است؛ اما در مورد استفاده از روشهای علوم اعصاب در پزشکی بالینی و به صورت خاص در «طب اعتیاد» هنوز جای پیشرفت زیادی وجود دارد. در این راستا هدف از این کتاب، فراهمکردن دید جامعی در مورد خلاءها و مسیرهای احتمالی پیش رو برای محققان حوزهٔ اعتیاد است. موضوع اصلی در این کتاب، «نگاهی بر وضعیت فعلی حوزهٔ علوم اعصاب در اعتیاد با تمرکز بر کاربردهای بالقوه بالینی» است. سوال اساسی که در این دو جلد پوشش داده میشود، این است: «چگونه میتوان علوم اعصاب را برای ایجاد یک تفاوت جدی و واقعی در طب اعتیاد به کار گرفت»؟ به این منظور، سردبیران این کتاب، از اساتید مدعو درخواست کردند که در موضوع موردنظر و برای هر فصل از کتاب، فعالیتهای زیر را انجام دهند:

۱- مطالعات موجود در پنج تا ده سال اخیر را مرور کنند؛

۲- خلاءهای موجود در دانش فعلی که مانع از ورود دانش موجود به کاربردهای بالینی میشوند، را شناسایی کنند؛ ۳- مسیری که حوزه به سمت آن در حال حرکت است را تعیین کرده و بیان نمایند که چه سوالات مهمی وجود دارند که باید برای ایجاد یک تغییر عملی در طب اعتیاد، به آنها پاسخ داده شود.

مخاطبین اصلی این کتاب، افراد فعال در حوزههای بالینی و تحقیقاتی طب اعتیاد و علوم اعصاب میباشند. آنها با مطالعهٔ این کتاب، در جریان به روزترین شواهد موجود در حوزههای مختلف مطالعات مغزی در بازهٔ وسیعی از اختلالات اعتیادی قرار خواهند گرفت. امید این است که اطلاعات موجود در این کتاب، نقطهٔ شروعی باشد برای ورود محققان جدیدی که به تقویت ارتباط بین علوم اعصاب پایه و طب اعتیاد بالینی کمک نمایند.

شش فصل از این دو جلد، با همکاری بین متخصصان و محققان داخلی در دانشگاههای مختلف کشور و محققان شناختهشدهٔ بینالمللی از دانشگاههای معروف دنیا، به رشتهٔ نگارش درآمدهاند. در جلد اول کتاب، فصل دوم (متمرکز بر سمیت عصبی ایجادشده توسط مواد، با همکاری مرکز ملی مطالعات اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه تربیت مدرس، پژوهشکده علومشناختی و موسسه ملی سلامت آمریکا (NIH))، فصل پنجم (متمرکز بر علوم اعصاب فرایندهای توجه در اعتیاد، با همکاری دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مرکز ملی مطالعات اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه بنگور انگلستان) و فصل هفتم (ارائهٔ مدل جدیدی از ولع به مواد، با همکاری مرکز ملی مطالعات اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، پژوهشکده علومشناختی و دانشگاه کالیفرنیای جنوبی امریکا) نگارش شدهاند. در جلد دوم کتاب، فصل هفتم (با موضوع تصویربرداری عصبی کارکردی در اعتیاد، با همکاری مرکز ملی مطالعات اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، پژوهشکده علومشناختی، دانشگاه صنعتی شریف و موسسه تحقیقات مغزی لوریت امریکا)، فصل شانزدهم (با موضوع بازتوانی عصبیشناختی به عنوان یک درمان مکمل در اعتیاد، با همکاری مرکز ملی مطالعات اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، پژوهشکده علومشناختی و دانشگاه ییل امریکا) و فصل هفدهم (متمرکز بر تحریکات غیرتهاجمی مغز در اعتیاد، با همکاری مرکز ملی مطالعات اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، پژوهشکده علومشناختی، دانشگاه پزشکی هاروارد امریکا و دانشگاه مینهو پرتغال) به نگارش درآمدهاند. به صورت خاص، فصول هفتم و هفدهم از جلد دوم متمرکز بر کاربرد فناوریهایشناختی در طب اعتیاد میباشند.

اطلاعات بیشتر در مورد کتاب در سایتهای Elsevier (شمارههای 223 و 224) و Amazonموجود است.

در صورت تمایل برای دریافت فایل pdf این کتاب میتوانید درخواست خود را به آدرس neurocoglab.incas.tums@gmail.comارسال نمائید.

توضیحات بیشتر:

این کتاب دارای دو جلد و هر جلد دارای دو بخش در ۱۷ فصل است. علاقمندان میتوانند خلاصهٔ سرفصل مطالب مطرحشده در فصول مختلف کتاب را در ادامه مطالعه نمایند:

جلد اول کتاب، دارای دو بخش است. در بخش اول از جلد اول به زیرساختهای علوم اعصاب برای طب اعتیاد پرداخته شده است. در فصل اول در مورد آسیبپذیری در برابر اعتیاد (از نظر پایههای ژنتیکی، رفتاری و غیره) صحبت شده است.

مسمومیت عصبی ایجادشده توسط مواد در فصل دوم مورد بررسی قرار گرفته و مباحثی مانند مکانیزمهای مسمومیت عصبی، عوامل موثر در این فرایند و راهکارهای پیشگیری از آن در این فصل پوشش داده شدهاند.

در فصل سوم در مورد سایکوبیولوژی استرس در اعتیاد و به صورت خاص در مورد سیستمهای پاسخ به استرس، نقش استرس به عنوان یک عامل ایجاد آسیبپذیری در ایجاد و تداوم اعتیاد، استرس به عنوان عاملی در عود، تاثیر استرس در اعتیادهای رفتاری و نقش آن در چرخهٔ اعتیاد بحث شده است.

در فصل چهارم، به بررسی اصول تقویتی در طب اعتیاد پرداخته شده است. در این فصل، ابتدا تقویت مثبت و منفی و تقویت شرطی و ثانویه معرفی میشوند؛ سپس در مورد مطالعهٔ این مفهوم با استفاده از مدلهای حیوانی بحث شده و در ادامه ارتباط این مفهوم با اعتیاد شرح داده میشود.

در فصل پنجم، موضوع فرایندهای توجه در طب اعتیاد پوشش داده شده است. در این فصل ابتدا در مورد اهمیت بالینی سوگیری توجه بحث شده است. در ادامه بازآموزی توجه، راهکارهای درمانی مربوط به سوگیری توجه، مداخلات داروئی مربوطه و استفاده از فناوریهای تحریک غیرتهاجمی مغز در این حوزه شرح داده شدهاند.

در فصل ششم، موضوع یادگیری و حافظه در طب اعتیاد شرح داده شده است. این فصل با مقدمهای در مورد یادگیری و حافظه در اعتیاد آغاز شده و سپس تغییراتی که ناشی از پدیدهٔ اعتیاد در یادگیری و حافظه رخ میدهند با تاکید بر یادگیری انجمنی، ایجاد عادت و عملکردن بر اساس عادات بحث میشوند. سپس به این موضوع پرداخته شده که با استفاده از چه راهکارهایی میتوان سیستمهای حافظه و یادگیری را برای درمان اعتیاد هدفگیری نمود. در این راستا روشهائی مانند تثبیت مجدد و بازسپاری رفتارهای هدایتشونده با هدف معرفی شده و ملاحظات خاصی که باید در هنگام بکارگیری آنها در نظر گرفته شوند، شرح داده شدهاند.

در فصل هفتم به پایههای پدیدهٔ ولع از منظر علوم اعصاب پرداخته شده است. در این فصل مدلهای موجود برای ولع، به عنوان یک جزء اساسی در اعتیاد، مرور شده، پایههای عصبی-شناختی آن از دیدگاه ناحیهای و شبکههای مغزی بررسی شده و سپس یک مدل عصبی-شناختی جدید ارائه میشود که مفهوم ولع به عنوان یک پدیدهٔ دینامیک در آن گنجانده شده است. در انتها نیز مداخلات عصبی-شناختی در فرایندهای مربوط به ولع مرور شدهاند.

در فصل هشتم به بررسی پدیدهٔ مهار پاسخ در طب اعتیاد پرداخته شده است. برخی از تکالیف مهار پاسخ، نوروبیولوژی کنترل، مهار پاسخ در مورد مواد مختلف مانند نیکوتین، الکل و کوکائین و مهار پاسخ در دورهٔ پرهیز موضوعاتی هستند که در این فصل پوشش داده شدهاند.

فصل نهم به بررسی پایههای علوم اعصاب مهار و اینکه چطور میتوان از تکالیف مهار پاسخ برای شناسایی بهتر مسالهٔ اعتیاد و پیشبینی خروجیهای بالینی در افراد وابسته به مواد استفاده کرد، پرداخته شده است.

بخش دوم از جلد اول، که مواد و رفتارهای اعتیادی مختلف را به صورت مجزا و با جزئیات بیشتر بررسی کرده است، با فصل ده شروع میشود. در این فصل، روی نیکوتین و اعتیاد به سیگار تمرکز شده است. فازهای وابستگی به نیکوتین، مدارات عصبی درگیر در ایجاد این وابستگی و پایههای عصبی شیمیائی مربوطه شرح داده شدهاند.

در فصل یازدهم روی وابستگی به الکل، تاثیرات آن روی سختافزار و نرمافزار مغز یعنی ساختارهای مجزای مغزی مانند هیپوکمپ، مخچه، اینسولا، ساختارهای مادهٔ سفید مغز و نیز اعمالشناختی مختلف مانند حافظه کاری، کنترل مهاری، تصمیمگیری و پردازش پاداش صحبت میشود.

در فصل دوازدهم، روی اعتیاد به مواد مخدر از ابعاد مختلف تمرکز شده است.

فصل سیزدهم به شرح مبسوطتر وابستگی به مواد مخدر، شامل مباحث مربوط به مدلهای حیوانی تا تائیدیه-ی سازمان غذا و داروی امریکا برای وابستگی به الکل میپردازد.

فصل چهاردهم، با معرفی تئوری سیستمهای تصمیم عصبی-رفتاری رقابتی شروع شده و سپس ارتباط این تئوری با کوکائین و درمان آن شرح داده میشود.

در فصل پانزدهم به بررسی پایههای علوم اعصاب وابستگی به مواد محرک از نوع آمفتامین، از مباحث علوم پایه تا توسعهٔ روشهای درمانی برای آن پرداخته میشود.

در فصل شانزدهم، اعتیادهای رفتاری مورد بررسی قرار گرفتهاند. فصل با معرفی اختلال قمار آغاز شده و سپس به بیان پایههای عصبی این اختلال پرداخته میشود. در ادامه، در مورد ژنتیک و درمانهای داروئی و رفتاری این اختلال شرح داده شده است. اختلالات دیگری که در این فصل از نظر پایههای عصبی، ژنتیکی، و روشهای درمانی مورد بررسی قرار گرفتهاند، وابستگی به استفاده از اینترنت و بازیهای اینترنتی است.

فصل هفدهم متمرکز بر چاقی بیش از حد به عنوان یک اختلال وابستگی است. در این فصل به پایههای عصبی مشترکی که بین این اختلال با اختلال وابستگی به مواد وجود دارد و نیز تفاوتهای آنها پرداخته می-شود.

جلد دوم کتاب نیز دارای دو بخش است. در بخش اول به بررسی روشهای مختلف موجود در حوزهٔ علوم اعصاب که در طب اعتیاد به کار گرفته شدهاند، پرداخته شده است. فصل اول از جلد دوم به معرفی و شرح انواع مدلهای حیوانی در طب اعتیاد میپردازد.

در فصل دوم مدلهای حیوانی از دیدگاه عود و ولع بررسی شدهاند. در این فصل مدلهای عود بر اساس خاموشی و مدلهای عود پرهیزمدار به تفکیک و تفصیل شرح داده شدهاند.

در فصل سوم روشهای مدلسازی محاسباتی که در طب اعتیاد به کار گرفته شدهاند، معرفی میشوند. انوع تکالیف و مدلهای مربوطه و استفاده از این مدلها روی جمعیتهای بالینی از جمله افراد وابسته به مواد در این فصل معرفی شدهاند.

در فصل چهارم الکتروفیزیولوژی طب اعتیاد، جایگاه فعلی دانش در این حوزه، ابزارهای مربوطه و مسیر پیش رو معرفی شده است.

فصل پنجم به بررسی توانبخشی عصبی-شناختی در طب اعتیاد و شواهد ارائهشده در مورد کاربردهای آن در وابستگی به الکل و دیگر انواع اعتیاد پرداخته است.

در فصل ششم به بررسی کاربردها و دانش حاصل از ابزار تصویربرداری ساختاری در طب اعتیاد بسته به نوع مواد و سن افراد پرداخته شده است.

تصویربرداری عملکردی (fMRI) در فصل هفتم بحث شده است. اهدافشناختی اصلی در مطالعات تصویربرداری عملکردی برای طب اعتیاد معرفی شده و سپس کاربردهای fMRI در حال استراحت در طب اعتیاد توضیح داده شدهاند. در ادامه، انواع مطالعات fMRI موجود روی جمعیت وابسته به مواد، به چهار دستهٔ اصلی تقسیمبندی شده و هر دسته شرح داده شده است. موارد استفاده از fMRI در طب اعتیاد در پنج دستهٔ پیشبینی، پایش، طرحریزی، تجمیع و آگاهی دستهبندی و توضیح داده شدهاند. در انتها نیز چالشهای اصلی موجود در مطالعات fMRI حوزهٔ طب اعتیاد بیان شدهاند.

در فصل هشتم تحلیل ارتباطات عملکردی بین نواحی مختلف مغزی بر اساس دادههای fMRI در طب اعتیاد معرفی شدهاند.

مباحث مرتبط با استفاده از فناوری تصویربرداری PET برای طب اعتیاد در فصل نهم پوشش داده شده است.

فصل دهم به تفصیل به بررسی پایههای ژنتیکی اعتیاد با استفاده از ابزارهای تصویربرداری ژنیتکی پرداخته است.

بخش دوم از جلد دوم متمرکز روی انواع مداخلات موجود در طب اعتیاد است. این بخش با فصل یازدهم و با مبحث دارودرمانی در طب اعتیاد که یکی از قدیمیترین و پرکاربردترین روشهای مداخلاتی این حوزه است شروع میشود. در این فصل، در مورد استفاده از دارودرمانی برای وابستگی به الکل در فازهای مختلف وابستگی، نیکوتین، مواد مخدر، کوکائین، متآمفتامین و برخی مواد دیگر بحث شده است.

فصل دوازدهم به معرفی اهداف جدید در حوزهٔ نوروفارموکولوژی طب اعتیاد، شامل گیرندهها، آنزیمها، نوروپپتیدها و غیره پرداخته شده است.

در فصل سیزدهم، مداخلاتشناختی در حوزهٔ طب اعتیاد معرفی شدهاند. در این فصل انواع مداخلاتشناختی شامل رفتاری، مهار، تنظیم هیجانی، نوروفیدبک و غیره معرفی شدهاند.

در فصل چهاردهم به موضوع سایکوتراپی برای طب اعتیاد در نوجوانان پرداخته شده است. مباحثی مانند ارتباط رشد مغز نوجوانان و اعتیاد و پاسخهای عصبی-شناختی به انواع مداخلات از جمله خانواده درمانی، مصاحبههای انگیزشی، رفتاردرمانیشناختی و غیره در این فصل مورد بررسی و بحث قرار گرفتهاند.

در فصل پانزدهم، علوم اعصابشناختی در بازآموزیشناختی افراد وابسته به مواد بحث شده است. در ابتدا اصلاح سوگیریشناختی، مکانیزمهای آن و شرایطی که برای پاسخ گرفتن از این روش باید وجود داشته باشند، صحبت شده است. سپس به بررسی توسعهٔ مدلهای دوفرایندی پرداخته شده و در ادامه راهکارهایی برای بهبود اصلاح سوگیری توجه معرفی میشوند.

در فصل شانزدهم، دیدگاههای مربوط به بازتوانی عصبی-شناختی به عنوان یک درمان مکمل برای اختلالات وابستگی به مواد مطرح شدهاند. در این فصل، ابتدا اهدافشناختی بالقوه برای بازتوانی، شامل حافظه و یادگیری، اعمال حرکتی، پردازشهای هیجانی و اجتماعی، توجه و حافظه کاری، تکانشگری، مهار و خودکنترلی و برخی اعمال اجرائی دیگر معرفی میشوند. سپس انواع روشهای درمانی بازتوانیشناختی شامل آموزش استراتژی، آموزش فراشناخت، تمرینات فیزیکی و غیره معرفی شدهاند. کارائی این روشهای توانبخشی عصبی-شناختی در اعتیاد مرور شده و راهکارهایی برای ارائهٔ منطق این نوع درمان به بیماران وابسته به مواد ارائه شدهاند. در انتها اصول توانبخشیشناختی برای وابستگی به مواد و چالشهای موجود در این حوزه بیان شدهاند.

در فصل آخر به بررسی انواع کاربردهای فناوریهای تحریک غیرتهاجمی مغز شامل تحریک الکتریکی و مغناطیسی فراجمجمهای در طب اعتیاد پرداخته شده است. این کاربردها در دو دستهٔ «ارزیابی انعطاف-پذیری عصبی و شیمیایی» و «درمانی» تقسیمبندی شده و شرح داده میشوند. فصل با ارائهٔ توضیحاتی در مورد آیندهٔ کاربرد این فناوریها در طب اعتیاد جمعبندی شده است.